Zonnewijzerpark Genk

5. Euro-meridiaan

De Euro-meridiaan (juli 2001)

Twee blokken graniet, 3 meter hoog en 5 ton zwaar, vormen een spleet van 3 cm breed. De zon kan hierdoor een smalle streep licht werpen. Als die op de middenlijn van het tegeltableau valt is het 12 uur zonnetijd; de zon staat dan precies in het zuiden. Even onder de bovenkant zijn de blokken verbonden door een staafje. Dat veroorzaakt een onderbreking in de lichtstreep. Die ligt dichterbij de staande stenen naarmate de zon hoger staat en kan dus de datum aangeven.

Een alleraardigste variant op de klassieke meridiaanlijn. Meridiaanlijnen komen nog wel eens in kerken voor (bijv. in de St. Goedele in Brussel en de O.L.Vrouwe in Antwerpen). Een gaatje hoog in de wand vormt dan een afbeelding van de zonneschijf op de vloer. Als deze de meridiaanlijn kruist, die precies noord-zuid en door het voetpunt van het gaatje loopt, is het middag. Langs de lijn kan een datumschaal aangebracht zijn, of tenminste de punten van de equinox en de solstitia.

Nationale feestdagen (maart 2000)

Ooit werd de meridiaanwijzer in kerken gebruikt om de Paasdatum te bepalen. Hier worden profanere hoogtijdagen gewezen: de nationale feestdagen van de landen die in 1999 lid waren van de Europese Unie. Meer hierover onderaan deze pagina.

Informatiebordje

Mijn commentaar:

De gnomon: geen schaduwgever maar lichtspleet

Een gaatje hoog in een kerkmuur kan een redelijk scherp zonnebeeldje geven (principe van de camera obscura), maar een staafje geeft op enige afstand geen scherp schaduwbeeldje. De grootte van de zonneschijf doet de lichtstreep vanaf de spleet uitwaaieren, waardoor hij breder en minder scherp wordt. Vanaf een bepaalde afstand wordt de spleet smaller dan de zonneschijf en vangt het tafereel niet meer het volle zonlicht. De figuur hieronder geeft dit schematisch weer.

Het punt tot waar om 12 uur het volle zonlicht reikt, verschuift in de loop van het jaar. Op 21 juni valt het op 1.6 m van de voet van de spleet, dus net voorbij de schaduw van het datumstaafje. Op 21 december ligt dat punt op 3.3 m van de voet.

Het informatiebordje suggereert dat de zon alleen om 12 uur exact door de smalle spleet tussen de twee blokken schijnt. Het oostelijke blok staat noord-zuid, het westelijke blok ca. 48° gedraaid. Het zonlicht valt er dus tussendoor tot het azimut van de zon 48° is. Dat is van 12 uur (zonnetijd) tot ca. 13.50 uur op 21 juni, en tot ca. 15.35 uur op 21 december.

Verbreding en vervaging van de lichtstreep

In bovenstaande schets wordt de spleet gevormd door twee smalle randen. Dat is in werkelijkheid niet zo; de noord-zuid lopende rand is immers 1 m breed, en mooi glad afgewerkt. Reflectie veroorzaakt een tweede streep zonlicht, die tegengesteld aan de eerste over de wijzerplaat beweegt.

De index: datumwijzer

Het staafje dat als index fungeert zit volgens het ontwerp uit 1998 op 2.75 meter boven de meridiaanlijn. De schaduw valt dan op 21 juni op 1.43 meter van de voet van de spleet en op 21 december maar liefst op 9.85 meter, zoals enig rekenwerk leert. Het tegeltableau is met 10 meter dus precies lang genoeg. Maar kunnen we dan nog van een schaduw spreken? Daar heb ik een aparte pagina aan gewijd.

Meridiaandoorgang en daglengte

"De doorgang van de meridiaan is het astronomisch belangrijk ogenblik dat heden nog altijd in alle sterrenwachten wordt opgemeten on de bewegingen die de aarde vertoont [...] te registreren en [...] in de tijdrekening te verwerken", meent de brochure. Veertig jaar geleden was dat inderdaad het geval. Elk observatorium had een speciale meridiaankijker, waarmee de doorgang van sterren met de hand getimed werd. Tegenwoordig worden de bewegingen van de aarde met modernere technieken bepaald. Zie de pagina over de meting en het verloop van de daglengte.

A.m. en p.m.

Tot slot refereert de brochure aan het Angelsaksische gebruik van de meridiaan in de tijdsaanduiding: am=ante meridiem (voormiddag), pm=post meridiem (namiddag).
In feite valt over dit gebruik nog wel iets meer te zeggen. Logischerwijs zou de Angelsaksische tijdsaanduiding van 0.01 am tot 11.59 am (nacht en ochtend) en van 0.01 pm tot 11.59 pm (middag en avond) moeten lopen. Maar zo werkt het niet: na 11:59 am en 12:00 volgt niet 0:01 pm, maar 12:01 pm. Pas na 12:59 pm volgt de wissel naar 1:00 pm.
De twee 'grenswaarden' worden in het normale leven aangeduid met "12:00 noon" ('s middags) en "12:00 midnight" ('s nachts). Maar computer-ontwerpers vinden zoiets veel te lastig. Wat maken die ervan? Nou, die gebruiken wat toch al beschikbaar was: "12:00 am" en "12:00 pm". Alleen: wat is wat? Ik verklap het niet; probeer het maar eens uit op je eigen PC.

Nationale feestdagen

EU: royale subsidiegever Waarom juist de landen van de EU hier bedacht zijn laat zich raden: de EU heeft het Zonnewijzerpark met milde hand gesteund. Maar wat nu als meer en meer landen toetreden? In 2004 zullen er al tien bijkomen. Hier blijkt weer eens dat politiek en zonnewijzers elkaar slecht verdragen. Zie ook het einde van de zomertijd, die in 1996 van eind september naar eind oktober verschoof, waardoor de correctie voor de zomertijd op veel zonnewijzers (bijv. bij de Fraeylemaborg) opeens niet meer klopte.

Maar misschien moet het tegeltableau toch na een aantal jaren vervangen worden. In juli 2000 was vooral het rood in de vlaggen al aardig verbleekt (hieronder links) en een jaar later was er geen rood meer te zien (rechts)! "Tot groot jolijt van de flaminganten", aldus een rondleider, "want de Belgische vlag toont nu alleen nog de kleuren van Vlaanderen, geel en zwart"...

Verblekende vlaggen (juli 2000) Verbleekte vlaggen (juli 2001)

Wat zijn nationale feestdagen eigenlijk? Die in de wet genoemd worden? Sommige landen hebben er geen, andere hebben er meerdere. Nederland, bijvoorbeeld, heeft er officieel twee: Koninginnedag (30 april) en Bevrijdingsdag (5 mei). De eerste wordt tamelijk uitbundig gevierd, de tweede is meer een dag om eens lekker in de tuin te werken. De data die hier vereeuwigd zijn, zijn door het bureau van de EU aangeleverd. En wat wordt er op die dagen dan wel gevierd? Enig speurwerk op internet resulteerde in de tabel hieronder.

Een geval apart is Groot-Brittannië. Dat heeft wel een vlaggetje en een datumlijntje, maar zonder vermelding van de datum. Enig rekenwerk leert dat het datumlijntje op 10 juni dan wel 3 juli getrokken is. Ik houd het maar op de eerste en koppel het aan de Trooping the Colour ceremonie. Die wordt meestal op de tweede of derde zaterdag van juni gehouden.

Nationale feestdagen van de EU-landen

Land Vlag Datum Feestdag Ontstaan
België 21 jul Dag van de
Grondwet
1831: Koning Leopold I legt de eed op de grondwet af
Denemarken 5 jun Dag van de
Grondwet
1849: Koning Frederik VII tekent de grondwet
Duitsland 3 okt Dag van de
Duitse Eenheid
1990: hereniging van West- en Oost-Duitsland
Finland 6 dec Onafhankelijk-
heidsdag
1917: onafhankelijkheid van Rusland
Frankrijk 14 jul Franse
Revolutie
1789: bestorming van de Bastille
Griekenland 25 mrt Onafhankelijk-
heidsdag
de revolutie van 1821, eind van de Turkse bezetting
Groot-
Brittannië
10 jun? Trooping
the Colour?
vindt plaats sinds 1748, meestal op de 2e of 3e zaterdag in juni
Ierland 17 mrt St. Patrick's
Dag
beschermheilige van Ierland (ca. 385-461)
Italië 2 jun stichting van
de Republiek
1946: afschaffing van de monarchie
Luxemburg 23 jun Groothertog-
dag
sinds 1961 op deze datum vanwege het klimaat; de huidige Groothertog Louis is op 16 april jarig
Nederland 30 apr Koninginnedag verjaardag van oud-koningin Juliana; de huidige koningin Beatrix is op 31 januari jarig
Oostenrijk 26 okt Nationale
Feestdag
1955: neutraliteitswet aangenomen; einde van de geallieerde bezetting
Portugal 25 apr Bevrijdingsdag Anjer-revolutie (1974), omverwerping van de dictatuur
Spanje 6 dec Dag van de
Grondwet
1978: vestiging van een parlementaire democratie
Zweden 22 jun Midzomerdag  


[Een artikel, gebaseerd op deze webpagina, is verschenen in Zonnetijdingen 2001-4 (nr. 20), het tijdschrift van de Zonnewijzerkring Vlaanderen.]



<- vorige    volgende ->