Zonnewijzerpark Genk
6. Analemmatische zonnewijzer
De analemmatische zonnewijzer is een parkzonnewijzer bij uitstek en hoort dus zeker in de collectie van het Zonnewijzerpark thuis. En hoe prominent vertoont hij zich hier! Hij staat niet langs het pad, zoals de meesten, en evenmin op het pad, zoals de nummers 1 en 3, maar op een kruispunt.
En zelfs dat kan alleen maar omdat hier voor een mini-versie gekozen is: de lange as van de ellips met uurpunten is slechts 2 meter. Anders had het kruispunt op de zonnewijzer gelegen!
De zonnewijzer heeft een heel bijzonder accent gekregen door de toevoeging van de schuin geplaatste cirkel. Deze helt 39°, dat is het complement van 51°, de geografische breedte van Genk. De horizontale ellips is dan precies de projectie van de cirkel.
En omdat de schaduwgever verticaal staat, kan de tijd (hier: zonnetijd) ook afgelezen worden van de uurpunten op de cirkel, recht boven die op de ellips.
De datumlijn en de kalendermaanden ter weerszijden zijn gegrift in een hardstenen plaat.
De analemmatische zonnewijzer onderscheidt zich van de meer gebruikelijke poolstijl-zonnewijzers doordat de schaduwgever verticaal staat, en wel op een plaats die afhankelijk is van de datum. En rechtop staan zowel als bewegen zijn nu juist karakteristieke vermogens van de mens. Dus is hij de aangewezen schaduwgever bij dit type zonnewijzer. In dit geval als kind, gezien de maat.
Mijn commentaar:
De zonnewijzer is natuurlijk ècht veel te klein. Laten we zeggen dat een lange as van 6 meter een mooie maat is voor volwassenen. Een peuter is half zo groot, dus daarvoor zou 3 meter geschikt geweest zijn. En dan heb ik het nog niet over grotere kinderen, van een leeftijd dat je ze iets over zonnewijzers zou kunnen uitleggen. Het ontwerp uit 1998 was met een lange as van 3.75 meter eigenlijk niks te groot. Heeft ook hier het beperkte budget ons parten gespeeld?
Het lijkt alsof de datumlijn veel te lang is: hij reikt bijna tot aan het 12-uurs punt. Maar dat is schijn, omdat de eindpunten van de eigenlijke datumlijn niet aangegeven zijn. In feite liggen die onder het woord JUNI en boven DECEMBER.
De tekst van het bordje gaat er kennelijk van uit dat de datumlijn uit losse stenen zou bestaan (één voor elke maand?). Gelukkig is hier voor een solidere oplossing gekozen.
De urenschaal loopt volgens het informatiebordje van 6 tot 18 uur. Dat geldt dus alleen voor de horizontale schaal.
Deze heeft trouwens Romeinse cijfers en de hellende schaal Arabische cijfers. Soms wordt dat gedaan om zonnetijd en kloktijd te onderscheiden op een wijzerplaat die beide tijdschalen draagt. Maar dat is hier niet het geval: 12 ligt recht boven XII, enz. Overigens begint de onderste schaal dan opnieuw met I, II, ..., terwijl de bovenste schaal doortelt: 13, 14, ... Zie ook mijn opmerking bij de horizontale zonnewijzer (nr. 2).
Of het vandalisme is of 'gewone' slijtage weet ik niet, maar in juli 2000 was het cijfer 12 op de ring al kapot. Ook wordt het object bedreigd door erosie: het zand achter de zonnewijzer is al aardig weggespoeld.
De brochure licht toe dat de analemmatische zonnewijzer opgevat kan worden als een projectie van de equatoriale zonnewijzer op het horizontale vlak. Neem de urenband van de equatoriale zonnewijzer (nr. 1) als voorbeeld. Deze helt ook 39°, maar met de zuidzijde naar boven. Als je de urenband spiegelt t.o.v. het horizontale vlak blijft de helling hetzelfde, maar is de noordzijde boven. En ook van deze cirkel vormt de ellips de projectie op het horizontale vlak.
Niet alleen qua grootte wijkt de gerealiseerde zonnewijzer sterk van het ontwerp af. De tekening toont bijv. een datumlijn die een trapje oploopt. Hiermee wordt het verkorten van de schaduw in de zomer gecompenseerd. Een vondst die optimaal gebruik maakt van de eigenschappen van dit zonnewijzer-type. Hoe graag had ik dit ontwerp in concreto bewonderd!
Klik hier voor een uiteenzetting over de theoretische achtergrond van dit zonnewijzertype.