Stedelijk Museum, Hasselt (België)

De zonnewijzers die je op deze pagina aantreft zijn alle ontworpen door de heer Willy Leenders voor de tentoonstelling "Schaduw van de tijd. Zonnewijzers in Limburg", die van 17 juni t/m 10 september 2000 in het Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof te Hasselt is gehouden. De laatste dag viel samen met de Open Monumentendag, die in het teken van de Tijd stond.

De eerste twee zonnewijzers zijn ook nu nog te bewonderen; de beide andere waren er speciaal voor de tentoonstelling geplaatst. Ik vind ook die laatsten zo aardig dat ik ze toch hier laat zien.

Equatoriale zonnewijzer

Deze zonnewijzer staat op het pleintje naast het museum. Een gedurfde plaats, zo in de openbare ruimte! De constructie is echter heel doordacht; zonder dat hij nu zoveel zwaarder oogt dan andere armillairsferen is hij echt een stuk steviger. Vergelijk deze bijvoorbeeld maar eens met die in Genk !
Ook over de kleur is nagedacht: die komt overeen met het rood van de uitbouw. Hier lijkt dat niet zo, maar ga desnoods zelf kijken...

De poolstijl, meestal een staaf, is hier vervangen door een spleet in een brede metalen strip. De spleet is naar binnen toe afgeschuind, zodat er tot na 5 uur een streep licht te zien blijft. En daarna wordt de schaduw van de strip zo smal dat ook daarmee een nauwkeurige aflezing mogelijk is.

De tijdring bestaat uit een rondgebogen T-profiel van 1.00 meter diameter. Doordat de ring open is, kan hij breed zijn zonder de aflezing rond de equinoxen te blokkeren. Ook de urenband is duurzaam en onderhouds-vriendelijk. De aanwijzing loopt van 5 tot 19 uur plaatselijke tijd. Meer dan toereikend, vanwege de bebouwing rondom. Er is een onderverdeling per halfuur en per kwartier.

De poolstijl heeft een index, gevormd door een bolletje dat in de spleet gelast is. Daarmee wordt één bepaalde datum gemarkeerd, namelijk de dag waarop de schaduw precies op de middenstreep van de tijdschaal valt. In dit geval is dat 10 september, in 2000 de Open Monumentendag.
Er is natuurlijk nóg een dag dat de zon dezelfde declinatie heeft. Hier is dat 3 april. Is dat misschien juist een gedenkwaardige datum uit Hasselts bewogen geschiedenis?

Een identieke armillairsfeer van dezelfde ontwerper, maar dan voor een andere gedenkdag, is te vinden in Sint-Martens-Voeren.

Analemmatische zonnewijzer

In de tuin van het museum is deze analemmatische zonnewijzer uitgevoerd. De lange as is 6 meter, een mooie maat, en dat nog geeneens vanwege de grootte van de tuin. De uurpunten zijn keramische tegels, in het gras verzonken, die van 4 tot 20 uur plaatselijke tijd lopen. De halve uren zijn met kleinere tegels gemarkeerd.

De datumlijn is eveneens uitgevoerd in keramische tegels. Grappig is de beknopte doch heldere 'gebruiksaanwijzing'. Met de voetstappen wordt duidelijk gemaakt dat je niet op de maand zelf moet gaan staan, maar op de datumlijn ter hoogte van de maand.

De tegels zijn een kunstwerk, gecreëerd door de architect en keramist Gaston Beerden.

Deze zonnewijzer is geheel plat en is daarmee nogal onopvallend. Hier in de afgesloten tuin van het museum zou een verticaal accent wel gekund hebben. Anderzijds is deze uitvoering voor het onderhoud wel zo handig. Maar dan moet de gemeentelijke grasmaaier natuurlijk wel van tijd tot tijd langskomen, anders verdwijnt die tijd in de schaduw...

Verticale zonnewijzer

Dit is een poolstijl-zonnewijzer met een index, die dus de tijd èn de datum aangeeft. Hij was aangebracht op een groot paneel van 3 x 3 m en fungeerde als blikvanger voor de tentoonstelling, vandaar de slogan "schaduw van de tijd" erop. Om het lijnenpatroon een 'spannende', niet te symmetrische vorm te geven is hij ZZW gericht.

De wijzerplaat draagt uurlijnen van 9 tot 17 uur (plaatselijke tijd, net als de anderen hier) en datumlijnen voor het begin van de dierenriem-maanden. Die zijn aangegeven met de bijbehorende tekens in een gestyleerde uitvoering.
Dat niet alle uurlijnen over het hele datumbereik lopen, verhoogt het intrigerende karakter van deze wijzerplaat. De bevestiging van de poolstijl, zonder ondersteuning aan de onderkant, geeft het geheel een zekere lichtheid.

Virtuele verticale zonnewijzer

Heel knap vond ik deze zonnewijzer op de computer. Hij draagt het zeer toepasselijke en relativerende motto: "ook zonder zon is er tijd". Als enige biedt hij ook de officiële tijd. En ik was zeer verrast toen de ontwerper mij verklapte dat de zonnewijzer geheel in Excel (een spreadsheet-programma van Microsoft) gemaakt is. Inmiddels heeft deze 'zonnewijzer' al op vele tentoonstellingen en manifestaties dienst gedaan.

Website: Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof, Hasselt
Ligging: 50.9° NB, 5.3° OL
Ontwerp: Willy Leenders
Inwijding: juni 2000