Analemmatische zonnewijzers

Mount Stromlo Observatorium, Canberra (A.C.T., Australië)

Op het terrein van Mount Stromlo Observatorium ligt een analemmatische zonnewijzer, onmiskenbaar een broertje van die op Mount Annan, in Kingston en in Wellington. Ook hier ruwe stenen als uurpunten, en eenzelfde onterechte acht als datumlijn. Eenzelfde horizontale hulpzonnewijzer ernaast, waarvan je rechts nog net de schaduw ziet, om de tijd ècht te kunnen aflezen. De uurcijfers zijn in brons tegen de uurstenen aangebracht; tegen de klok in, zoals het op het Zuidelijk Halfrond hoort. Volgens de gebruiksaanwijzing wijst de zonnewijzer Oost-Australische tijd. Het verschil met plaatselijke tijd is ('s winters althans) klein: de lengtecorrectie voor deze locatie is nog geen 8 minuten (klok vóór).

Het Mount Stromlo Observatorium (MSO) is het oudste van de twee sterrenwachten die de Onderzoekschool voor Astronomie en Astrofysica (RSAA) van de Australische Nationale Universiteit (ANU) in Canberra beheert. Het werd geopend in 1923 en ligt enkele kilometers ten westen van Canberra, de hoofdstad van Australië, die in het begin van de 20e eeuw op de tekentafels ontstond.

De grootste kijkers waren de 74" (188 cm) en 50" (127 cm) spiegeltelescopen. De grootste lenzentelescoop was de 26" (66 cm) Yale-Columbia. Tussen de 50" en de Yale is in 1997 een bezoekerscentrum gebouwd (boven aan de plattegrond), en bij die gelegenheid is ook de analemmatische zonnewijzer aangelegd. Deze is gedoneerd door de Gwynvill Group (een project-ontwikkelaar), zoals we op de gebruiksaanwijzing lezen.

Op zaterdag 18 januari 2003 was de zonnewijzer getuige van de catastrofe die de sterrenwacht trof. De hevige bosbranden die Canberra en omgeving teisterden hadden maar twee minuten nodig om vijf telescopen en de meeste andere instrumenten in de as te leggen, alsmede de werkplaatsen en een groot deel van de bibliotheek en de archieven. Ook de amateur-sterrenkundigen uit Canberra verloren hun telescopen. Zie deze webpagina voor een overzicht van de schade.

Onderstaande foto's, van de grote 74" telescoop en de Yale-telescoop, gingen de wereld over in de dagen na de ramp, o.a. via de BBC website.

Hoe bizar bosbranden zich kunnen gedragen, zie je op de foto hieronder: de gebouwen met de Yale-telescoop (links) en de 74" kijker zijn vernield, terwijl het bezoekerscentrum en het bos er tegenover vrijwel ongeschonden zijn. De zonnewijzer ligt in de gele kring. Foto: Jason Phillips.

De zonnewijzer heeft het er zo te zien goed vanaf gebracht. Dat is mede te danken aan een gesprongen waterleidingbuis die boven het talud langs liep, waardoor het grasveld onder water liep, aldus dr. Vince Ford van het Observatorium. Onderstaande foto, van Michael Yelds, is van 25 januari 2003, een week na de ramp.

Het Observatorium diende vooral voor de opleiding van astronomen en voor het testen van instrumenten. Het geavanceerde onderzoek gebeurt tegenwoordig met veel grotere telescopen, in observatoria die op hoge toppen liggen en ver van de bewoonde wereld, om zo weinig mogelijk last te hebben van turbulentie in de atmosfeer en van 'lichtvervuiling'.
Gelukkig zitten de astronomen niet bij de pakken neer. De website geeft al de plannen voor nieuwbouw en de installatie van twee nieuwe telescopen.

De foto's zijn van Conxita Bou uit Barcelona (april 2002), tenzij anders vermeld.
Deze link geeft toegang tot vele foto's van voor en na de ramp.

Ligging: 35.3° ZB, 148.1° OL
Ontwerp: Sundials Australia (Margaret Folkard & John Ward)
Inwijding: juli 1997