Equatoriale zonnewijzers

Roussillon (Vaucluse, Frankrijk)

Deze reusachtige equatoriale zonnewijzer staat bovenop een okerkleurige rots, aan de rand van het stadje, tegenover de ingang van het kerkhof. De diameter is 3 meter. De draad die de poolstijl vormt heeft een witte kraal als index. De urenband is nogal breed en cylindrisch. Je kunt dit dus ook een polaire zonnewijzer noemen. In de SAF-catalogus wordt hij dan ook aangeduid als cadran cylindrique polaire.

De tijdschaal is aan de bovenkant veel smaller dan van onderen. Dat is terecht: de dag duurt 's winters korter dan 's zomers, minimaal 8½ tegen maximaal 15½ uur. Tevens heb je 's zomers minder last van schaduwen op de tijdschaal in de vroege ochtend en de avonduren.

De tijdschaal is tamelijk uitgebreid. Verticale uurlijnen, met een verdeling in 5 minuten langs boven- en onderrand. Hiervan zijn de kwartier- en halfuur-lijnen extra aangezet. De uurlijnen zijn gelabeld met zomer- en wintertijd (in zwart) en met de plaatselijke tijd (in rood). Maar de plaatselijke tijd scheelt toch niet een uur met de wintertijd? hoor ik je al vragen. Nee, dat scheelt hier gemiddeld 39 minuten. Ik kom daar zo op terug.

Middenin, rond de lijn van 12.40 uur, is een tijdsvereffeningslus aangebracht, met een verdeling per 2 dagen. Het eerste halfjaar (lengende dagen) is in rood, het tweede halfjaar in zwart aangegeven. Voor de eerste, 10e en 20e van elke maand is de datumlijn getrokken, eveneens in rood of zwart. Een extra datumlijn voor de equinoxen is als zwarte stippellijn op 23 september geplaatst.

En hoe lees je hier nu eigenlijk nauwkeurig de tijd op af? Want nauwkeurig moet zo'n reuzenklok natuurlijk wel kunnen zijn.
Daar zijn doorgaans twee manieren voor. Òf de zonnewijzer wijst de plaatselijke tijd aan, en dan moet je zelf correcties voor de tijdzone en de tijdsvereffening aanbrengen, òf de correctie voor de tijdzone is al aangebracht (voor winter- of zomertijd, naar keuze), maar je moet zelf de tijdsvereffening nog in rekening brengen.
In het eerste geval staat 12 uur in het noord-zuid vlak, en dat doet het hier niet. In het tweede geval zou hier 12.39 uur in het noord-zuid vlak staan, en dat is evenmin zo.

Ik denk dat de tijdschaal hier instelbaar is. Die wordt zo ingesteld dat het punt op de tijdsvereffeningslus dat bij de huidige datum hoort, precies onder de poolstijl ligt. Dan kun je rechtstreeks de juiste kloktijd van de schaalverdeling bovenaan aflezen (winter- of zomertijd, naar keuze).
Wij waren er op 23 juli, waarop de tijdsvereffening -6 minuten bedraagt, en de zon dus om 12.45 in het zuiden staat. En dat is ongeveer precies het tijdstip midden onder de boog. (De lus op de foto houdt het op 12.47 uur, een afrondingskwestie zullen we maar zeggen.)

Inderdaad zitten er allerlei stelschroeven aan de constructie. Die zilverkleurige schroef steekt aan de andere kant nog minstens 20 cm uit en heeft dus een groot bereik.
Voor mijn geestesoog rijdt er dan ook dagelijks een gemeente-ambtenaar met zijn dienstvoertuig de heuvel op om de tijdschaal bij te stellen. De tijdsvereffeningslus is er dus uitsluitend voor hem en niet voor de bezoekers, want die hebben hem niet nodig.
Op het onderstel staat ook de ontwerper/constructeur vermeld: Jean Raffegeau, 1923-1993.

Voor de puristen die een aflezing in zonnetijd wensen kan de tijdschaal nog iets verder verdraaid worden, zodat de uurlijn met de rode 12 in het noord-zuid vlak komt te liggen.

Ligging: 43.9° NB, 5.3° OL
Ontwerp: Jean Raffegeau
Inwijding: 1923?

Er is ook een streek die Roussillon heet, in de oostelijke Pyreneeën. Maar die heeft niets te maken met dit toeristenstadje, dat op een heuvelrug in de Provence ligt, zo'n 40 km ten oosten van Avignon.

Op een wandeling door het stadje kun je verscheidene oude zonnewijzers aantreffen, zoals deze aan de klokkentoren, die zijn poolstijl kwijt is. En ook een heleboel nieuwe, als souvenir voor thuis aan de muur...

Roussillon en omgeving zijn bekend om de okergele bodem. Op het plateau waar de zonnewijzer staat verschaft een aantal borden uitleg over de geologische basis van deze grondsoort en over de historie van de industrietak die op basis van deze kleurstof ter plaatse bestaan heeft.