Horizontale zonnewijzers

Pleinzonnewijzer, Simmerath (Duitsland)

Simmerath ligt tussen Aken en Monschau, tegen de Belgische grens. Naast het Gemeentehuis ligt een speelweide met een moderne muziekkoepel en deze pleinzonnewijzer. De receptioniste van het Gemeentehuis kon ons de zonnewijzer moeiteloos aanwijzen en had ook nog een folder met een toelichting. Complimenten!

De zonnewijzer ligt in een achthoekig pleintje. Er zijn twee concentrische, ellipsvormige ringen met betonnen paaltjes. De binnenste vormen de uurpunten, elk voorzien van de MET (W = wintertijd, van 6 tot 19 uur) en de zomertijd (S, van 5 tot 18 uur dus).
De buitenste ring is een wereldklok; de paaltjes dragen plaatsnamen, op de foto hiernaast Amsterdam en London. Als de schaduw van de poolstijl naar een plaats wijst, is het daar 12 uur. Zonnetijd, neem ik aan, want het paaltje voor Amsterdam staat ongeveer op 12.40 uur MET, wat past bij de ligging op 5° OL.
Binnen de binnenste ring staat een eenzaam paaltje voor XII uur plaatselijke tijd.
De voet van de poolstijl draagt een bordje met o.a. de coördinaten en een grafiek van de tijdsvereffening (foto verderop).

De plaatsen die hier vereeuwigd zijn, zijn achtereenvolgens Rangoon, Delhi, Ural (waar ligt die?), Teheran, Moskou, Kaapstad, Amsterdam, Londen, Dakar, Rio de Janeiro, Buenos Aires, New York en Cuba. Je vraagt je altijd af waarom juist dié plaatsen gekozen zijn...

Hoe indrukwekkend dit object de leek ook moge voorkomen, ik heb er wel wat kanttekeningen bij:

Om te beginnen is de poolstijl veel te kort, zoals je op de foto bovenaan ziet. Hij is 2.6 m lang, terwijl de afstand tot de uurpaaltjes van 4.6 m tot 7.0 m varieert. Omdat er geen uurlijnen in de bestrating zijn aangebracht, moet je zelf de schaduw maar extrapoleren. En daarbij wreekt zich dat de schaduw i.h.a. schuin over de paaltjes valt, zodat het aflezen verwarrend is.

De betonklinkers zijn voorts rechttoe rechtaan gelegd, zodat een prominent oost-west lijnenpatroon ontstaat. Daardoor mist de bestrating een relatie met de lay-out van de zonnewijzer. De paaltjes lijken dan ook lukraak in het plein te staan, mede doordat de uurpaaltjes 45° gedraaid zijn. Dat maakt een rommelige indruk.

De zonnewijzer ligt - volgens mij zonder noodzaak - vlak tegen een tamelijk hoge bebouwing. Daardoor komt hij in de loop van de middag in de schaduw te liggen. De foto rechtsonder toont de situatie op 23 juli om 16.40 uur zomertijd. 's Winters zal het nog slechter zijn!

De folder en het informatiebordje besteden nogal aandacht aan het verschil tussen kloktijd (MET) en plaatselijke tijd. Volgens het bordje staat de zon op zijn hoogst om 12.34.55 uur. WOZ ook nog, Wahre Ortszeit, dus zonnetijd!? Maar ook als MET klopt het niet met de genoemde ligging op 6°19' OL; die zou dan 6°16' moeten zijn. Voorts is die tijd een gemiddelde, zonder tijdsvereffening, waardoor het ook een kwartier eerder of later kan zijn. Die seconden slaan dan ook nergens op. Overigens ligt de waarheid in het midden, want volgens mij is de lengte 6°18'.

Het oogt ook wat vreemd dat positieve waarden in de grafiek naar beneden uitgezet zijn. Er staat wel bij, welke tekenafspraak gebruikt is: "Uhr geht vor/nach". Maar zou iedereen snappen dat met Uhr de Sonnenuhr bedoeld wordt, en niet zijn of haar horloge?

De folder bevat ook enkele merkwaardige uitspraken:

• Daarin zou de zon culmineren om 12.36 uur, dus een minuut later dan op het bordje.
• Één alinea is te aardig om hem niet in zijn geheel te citeren. Na opgemerkt te hebben dat deze zonnewijzer een Bodensonnenuhr is, volgt:
  Die ältesten Sonnenuhren waren Bodensonnenuhren. (Nicht berücksichtigen wollen wir hierbei griechische und römische Sonnenuhren, sogenannte Skalphen.) Im Rhone-Tal finden sich von Avignon bis nach Basel eine ganze Anzahl dieser Uhren. Die erste Bodensonnenuhr wurde von dem Astronomen und Mathematiker Lalande im Jahre 1757 berechnet und konstruiert.
  Zoek de zeven fouten, zou ik zeggen!
• Tot slot mis ik node verwijzingen naar adressen, websites of literatuur voor nadere informatie. Ook wie verantwoordelijk is voor de tekst of de uitgave, blijft duister.

Ligging: 50.6° NB, 6.3° OL
Ontwerp: Heinz Malms
Inwijding: mei 1999