Zonnewijzerpark Genk
5. Euro-meridiaan
Daglengte: meting en verloop
Tegenwoordig worden de bewegingen van de aarde met moderne technieken bepaald, zoals VLBI (Very Long Baseline Radio Interferometry). Daarbij meten meerdere radiotelescopen de signalen van een groot aantal bekende radiobronnen aan de hemel. De International Earth Rotation Service (IERS) in Parijs coördineert deze metingen en berekent uit de minieme tijdsverschillen wekelijks de stand en beweging van de aarde in de ruimte en de veranderingen daarin. Deze gegevens zijn van groot belang voor de astronomie, de geofysica, de geodesie en de ruimtevaart.
Voor de gnomonica belangrijk is de bepaling van de rotatiesnelheid van de aarde, waarvan de daglengte afhangt. Een eeuw geleden duurde een dag gemiddeld nog 86400 seconden, maar wrijving door de getijden remt de aardrotatie heel langzaam af. Hierdoor neemt de gemiddelde daglengte toe met ca. 2 milliseconden in een eeuw. Om het cumulatieve effect van deze afwijking te compenseren last de IERS af en toe een schrikkel-seconde in onze kloktijd in.
Met nadruk heb ik het over de gemiddelde rotatiesnelheid en daglengte. Want die vertoont op een termijn van uren tot jaren allerlei, deels onvoorspelbare, fluctuaties. De figuur hieronder laat zien hoe de daglengte de afgelopen jaren varieerde. Uitgezet is hoeveel de daglengte afwijkt van 86400 sec, in de periode 1962-1996. Hij is ontleend aan de website van het Bundesamt für Kartographie und Geodäsie in Frankfurt. De trend van een langzame toename wordt vrijwel geheel overschaduwd door sterkere toe- en afnames op een kortere termijn.
Deze fluctuaties hebben vele oorzaken, zoals seizoensbewegingen van lucht- en watermassa's, oceaanstromingen en oscillaties in de aardkorst en de vloeibare kern van de aarde. De uitschieter in 1983 is veroorzaakt door El Niño, een zeestroming in de zuidelijke Stille Oceaan richting Chili. Die treedt in sommige jaren op en was in 1983 extreem sterk.
Al met al komt er heel wat bij kijken om onze klokken 'bij de tijd' te houden. Een zonnewijzer heeft zulke trucs gelukkig niet nodig: die wijst altijd de juiste tijd aan!