Meervoudige zonnewijzers

Stichting Coopersburg, Akkrum

Deze eenvoudige, tamelijk ruw gekapte zonnewijzer staat op een gemetseld voetstuk achter het (voormalige?) bejaardenhuis van de stichting Coopersburg. Het kruis ligt in het equatorvlak, maar toch is het geen equatoriale zonnewijzer, zoals zelfs Zonnewijzers in Nederland meent! De zijvlakken dienen als wijzerplaat; daarin zijn de uurlijnen getrokken. De opstaande ribben van die zijvlakken dienen als poolstijlen.

Het is altijd even puzzelen hoe de wijzerplaat van zo'n kruiszonnewijzer in elkaar zit. De linker zijkant van de 'staande' (noord-zuid lopende) balk begint met de uurlijnen van 4 t/m 8 uur 's morgens, van boven naar beneden. Dan neemt de bovenkant van de 'liggende' (oost-west) balk over, met de uurlijnen van 9 t/m 3 (15) uur van rechts naar links. Tot slot de rechterkant van de staande balk, met van onder naar boven de uurlijnen van 4 (16) t/m 8 (20) uur. Alles plaatselijke tijd, want 12 uur staat precies in het midden.

De zijkanten van de staande balk vormen een verticale oost- en een westwijzer, de zijkant van de liggende balk een polaire zonnewijzer. Vandaar de indeling in de rubriek "meervoudige". Zie ook de kruiszonnewijzer in de kloostertuin van Jachtslot Clemenswerth.

De afmetingen van dit kleinood zijn bescheiden; de zijden van de bovenste arm zijn alle 10 cm, de zijarmen zijn 12 cm breed en steken 11 cm naar opzij. De dikte van het kruis is 8 cm. De bovenkant draagt het opschrift Post nubila lux, oftewel: na regen komt zonneschijn.

De dikte van het kruis is nogal opvallend. Die is nodig om te zorgen dat ook op de solstitia de schaduw van de ribben op de zijvlakken vallen. Hoe dik moeten de armen zijn? Dat is niet zo moeilijk uit te rekenen.

Neem het eenvoudige geval van even grote, vierkante armen (wat hier bijna zo is). Noem de lengte van de arm L. De maximale afstand waarover de schaduw van een ribbe valt is naar het uiteinde van de naastliggende arm, dus L.V2. De maximale declinatie van de zon is 23.5°. De schaduw ligt dan maximaal L.V2.tan(23.5°) buiten het equatoriale vlak, dat is 0.615 L. Voor L = 10 à 11 cm is een dikte van 8 cm dus voldoende.

Code ZiN: Akkrum
Ligging: 53.1° NB, 5.8° OL
Inwijding: ?