Poolstijl-zonnewijzers

Jachtslot Clemenswerth (Sögel, Duitsland)

In de kloostertuin van het Jachtslot Clemenswerth staan twee opvallende zonnewijzers. Hierboven de bijzondere kruiszonnewijzer: een knielende Christusfiguur die een kruis draagt. Vanwege hun gewijde aard waren kruiszonnewijzers in de 18e eeuw populair, las ik bij Zenkert. Overigens is dit een kopie van het origineel uit 1737, dat zich in het museum bevindt.

De bovenkant van het kruis is naar het zuiden gericht, zodat de opstaande ribben van de kruisbalken naar de hemelpool wijzen. Deze vormen dus zes poolstijlen. Afhankelijk van het tijdstip van de dag valt de schaduw van één of twee ribben op een van de naastliggende zijkanten. Hierop kan de tijd afgelezen worden. De ribben aan de bovenkant van de hoofdbalk werpen hun schaduw op de zijkant van de dwarsbalk. Samen vormen deze dus een polaire zonnewijzer. De ribben aan de uiteinden van de dwarsbalken geven schaduwen op de zijkanten van de hoofdbalk. Die vormen dus een verticale oost- en een westwijzer.

Ver buiten de equinoxen valt de schaduw van de ribbe al gauw naast de wijzerplaat, zoals op de foto hierboven. Vaak zijn de 'balken' van een kruiszonnewijzer dan ook wat dikker dan hier. Zie de uitleg bij de kruiszonnewijzer in Akkrum.

	De schaal op de oostzijde loopt van 4 tot 10 uur, op de zuidzijde van 8 tot 4 (16) uur en op de westzijde van 2 (14) tot 8 (20) uur.

Code DGC: 750
Ligging: 52.8° NB, 7.6° OL

Equatoriale zonnewijzer

De dubbele armillairsfeer met het vergulde hert er bovenop staat op net zo'n voetstuk als de kruiszonnewijzer. De equatorband draagt een aantal uitsteeksels, waarvan de functie mij niet duidelijk is. Het zijn geen hulpschalen; althans, ik heb er geen uurlijnen op kunnen ontdekken. Dan is er nog een band die net niet horizontaal loopt. Zou de zonnewijzer misschien uit zuidelijker streken afkomstig zijn? Een presentje van een van Clemens' gasten, of van zijn broer in München?

Het jachtslot Clemenswerth werd tussen 1737 en 1747 gebouwd voor de Keulse keurvorst Clemens August von Wittelsbach (1700-1761). Architect was Johann Conrad Schlaun uit Münster. Het is een van de mooiste Rococo-kastelen, fraai geïntegreerd in het park met zijn stervormige aanleg. Clemens August kwam hier graag voor de hertenjacht op de bosrijke Hümmling.

Het is altijd een bijzondere ervaring om in zo'n prachtig kasteelpark te wandelen met zijn hoogopgaande, eeuwenoude eiken en beuken, en je te realiseren dat ontwerper noch opdrachtgever het ooit zo monumentaal hebben kunnen zien en dat ook wisten. Wat ze niet wisten is dat de Franse Revolutie zou woeden, zodat nu het gewone volk van hun schepping geniet. En dat zal nooit hun bedoeling geweest zijn...

Het centrale gebouw (3) is het eigenlijke slot. De paviljoens, streng symmetrisch daaromheen, huisvestten de adellijke gasten. Wel zo handig; dan konden de gasten hun gang gaan zonder hun gastheer of elkaar te vervelen.

De slotkapel bevindt zich in het Kapucijnenklooster (9), dat nog steeeds in bedrijf is. Hij is gewijd aan St. Hubertus; jawel, de patroon van de jacht.

De kloostertuin bestaat uit twee delen. Het voorste, strengere gedeelte is geheel omringd door merkwaardig gesnoeide taxusbomen. Ze zouden geïnspireerd zijn op de hunebedden die in deze omgeving voorkomen (zie ook de hunebedden-site van Hans Meijer).

De armillairsfeer staat op de kruising van de twee centrale paden.

Om te zorgen dat alleen betalende bezoekers de kloostertuin betreden, moet je bij de kassa de sleutel van het toegangshek lenen (statiegeld!). Je moet het hek achter je op slot draaien, zodat onbevoegden niet mee naar binnen kunnen glippen, en je mag maximaal 15 minuten wegblijven. Je kunt je voorstellen dat dit nog wel eens tot ongenoegen tussen groepjes bezoekers leidt, wat niet echt harmonieert met de gewijde sfeer van de tuin...

Clemenswerth ligt net buiten Sögel en huisvest nu het Emslandmuseum. Sögel ligt zo'n 30 km over de Duitse grens achter Ter Apel. Meer informatie over het Emsland vind je op deze website.

Een van de prozaïscher bezienswaardigheden is de proefbaan van de Transrapid bij Lathen (10 km westelijk), de magnetische zweeftrein die ons wellicht ooit binnen een uur van Groningen naar Amsterdam zal brengen, of al even gezwind naar Bremen, Hamburg en Berlijn...