Meridiaanwijzers

Meridiaanlijn, Onze Lieve Vrouwe-kathedraal Antwerpen

In de kathedraal van Antwerpen is een koperen strip in de marmeren vloer ingelaten, die schuin van achterin de zuidelijke (rechter) zijbeuk naar voorin de noordelijke (linker) zijbeuk loopt. Het is de meridiaanlijn van Antwerpen. Hij werd in 1838 aangebracht op last van koning Leopold I, onder leiding van Adolphe Quételet, samen met lijnen in Oostende, Brugge, Gent, Brussel en Luik. Hiermee werd beoogd per stad één vaste tijd in te voeren.
De grafzerken in de vloer stammen - uiteraard - van vóór 1838 (hierboven links), maar de koorverhoging is kennelijk nadien aangelegd (rechts).

In verscheidene kerken, vooral in België, Frankrijk en Italië, kun je meridiaanlijnen vinden. Een gaatje hoog in een raam of luik, en vanuit het voetpunt een koperen strip precies naar het noorden. Het effect is als van een camera obscura: door het gaatje ontstaat een beeldje van de zon op de vloer. Als dit midden over de koperen strip valt, staat de zon precies in het zuiden, dus in de meridiaan, en is het precies 12 uur plaatselijke tijd. Soms worden ook data of andere grootheden die aan de zonshoogte gelieerd zijn, zoals de equinox en de solstitia, naast de strip vermeld.

Het belang van de 19e-eeuwse meridiaanlijnen nam snel af. Door de opkomst van de spoorwegen werd het nodig één tijd voor het hele land in te voeren. En na de komst van de telegraaf kon die gemakkelijk vanuit één plaats bijgehouden worden.

Code ZiV: Ant038
Ligging: 51.2° NB, 4.4° OL
Uitvoering: A. Quételet
Inwijding: 1838

Het raam met de opening bevindt zich in de rechter zijbeuk.
De OLV is de grootste gothische kerk van België. De toren is 123 meter hoog; de andere is onvoltooid gebleven. Op de voorgrond ligt de Grote Markt met het Stadhuis; het grote plein rechts achter de kerk is de Groenplaats. De Schelde, de levensader van Antwerpen, stroomt achter de rug van de fotograaf.
Zo te zien is de kathedraal niet zo lang geleden weer eens schoongemaakt. Opvallend zijn de enorme, vergulde wijzerplaten. Let op het vier-uur cijfer!

Quételet (1796-1874) was een breed georiënteerde wetenschapper en een belangrijk man. Directeur van het Observatorium, hoofd van het Nationaal Instituut voor de Statistiek, enz. Klik hier voor een biografische schets (in het Engels).
Nu nog is de Quételet-index in gebruik: het lichaamsgewicht (in kg) gedeeld door het kwadraat van de lichaamslengte (in m). Een te hoge waarde (in Europa boven 25) betekent zwaarlijvigheid, een waarde beneden 17 wijst op anorexia.