Meervoudige zonnewijzers

De Slotplaats, Bakkeveen

Dat dit bemoste stuk steen een zonnewijzer is, zullen maar weinig bezoekers van de Slotplaats bevroeden. En dat het object maar liefst 22 zonnewijzertjes bevat, zoals Zonnewijzers in Nederland vermeldt, kon ik er zelfs niet uithalen. Grappig is het wel, om je voor te stellen dat op allerlei onwaarschijnlijke plaatsen de tijd afgelezen kon worden. En vind je dat toefje haar bovenop dat bolletje niet schattig? Graag zou ik geloofd hebben dat ook de bol een zonnewijzer was, een zg. schaduwbol of 'terrella', maar dat schijnt niet het geval te zijn.

Kennelijk is gepoogd de neergang van dit object af te remmen door het geregeld over te verven. Daarmee verdwenen in elk geval de uurcijfers, de meeste uurlijnen en het jaartal 1750 dat erop vermeld moet zijn geweest. De zonnewijzer zou volgens het boek van 'zarksteen' zijn, een steensoort die ik in woordenboek noch encyclopedie kan terugvinden...

Het object staat keurig haaks op de voorgevel van de Slotplaats. De vele ribben die als poolstijlen dienen, wijken daarmee zo'n 35° westelijk van het noorden af.

Het landgoed De Slotplaats is sinds 1997 in handen van Natuurmonumenten. Die heeft naar verluidt plannen voor restauratie van de zonnewijzer. Vroeger stond hier een buitenhuis, eigendom van de exploitant van het veen. Deze liet ook de vaart graven waar het huis (en de rest van Bakkeveen) aan ligt, om de turf af te voeren. Het buitenhuis is in 1838 afgebroken. Het huidige huis stamt uit 1818 en was niet meer dan een boerderij. Pas in 1920 is deze verbouwd in zijn huidige vorm. Nu dient het als theehuis.

De folder waaruit ik deze wijsheid haal, vertelt nog dat aan de overzijde van de vaart een lange laan precies in de richting van de Groninger Martinitoren voerde, die op 26 km afstand ligt. Zou je die van hieruit hebben kunnen zien? In principe, ja! Enig rekenwerk leert dat de horizon vanaf de top van de Martinitoren 35 km is. Maar dan moeten er natuurlijk geen bomen tussen gestaan hebben, en dat lijkt me onwaarschijnlijk.

Code ZiN/Sup: Bakkeveen
Ligging: 53.1° NB, 6.3° OL
Ontwerp: J.H. Knoop (?)
Inwijding: 1750

Meervoudige zonnewijzers van dit type, met allerlei holle en vlakke wijzerplaten, zijn er nog enkele in Nederland. Zonnewijzers in Nederland noemt Amsterdam-6, die uit 1578 stamt, Vollenhove en Wezep. Hierbij alvast een voorproefje.

Gemeentehuis, Vollenhove (uit Zonnewijzers in Nederland)	Museum Huize van Loon, Amsterdam voorheen Stania-State, Oenkerk (uit Terpstra)

Ook in Duitsland kun je exemplaren van dit type vinden. Het bekendste voorbeeld is die in de tuin van het slot Sanssouci in Potsdam (bij Berlijn), gedateerd 1740. De initialen zijn van kroonprins Friedrich Wilhelm van Pruisen. Deze zonnewijzer heeft volgens de DGC-catalogus 27 wijzerplaten (DGC 5451).

Recordhouder is bij mijn weten het object hiernaast, een replica van een 18e eeuws exemplaar. Daarop kun je de tijd op wel 120 plaatsen aflezen. Het staat in Wennigsen (bij Hannover, Duitsland). Het plaatje komt uit het boek van Zenkert.