Meervoudige zonnewijzers

Tuin, Horn

Neem een zandstenen kubus: 6 vlakken. Schuin alle hoeken af: 8 vlakken erbij. Schuin dan alle ribben af: nog 12 vlakken erbij. Zo krijg je een 26-vlak. Gebruik er één om het object op een fraai zuiltje te plaatsen. Dan hou je 25 vlakken over om er evenzovele poolstijl-zonnewijzertjes op te realiseren: één horizontale, 8 verticale en 16 inclinerende. Een uitdaging voor een 18e eeuwse instrumentmaker?

De eigenaar vond het blok steen tussen het puin toen het Franciscaner klooster hier in 1969 de deuren sloot. Vrijwel alle schaduwgevers ontbraken, en ook waren vele uurlijnen niet goed meer zichtbaar. In 1984 is hij gerestaureerd, waarbij o.a. een breuk met een bronzen stift gerepareerd is. Oorspronkelijk komt dit object vermoedelijk uit de Elzas, maar de schaduwgevers zijn nu aangepast aan de lokale breedte (ca. 51°).

Bij geen van de tijdschalen zijn de uren aangegeven. De verticale oost- en de westwijzer hebben naast de uurlijnen tevens datumlijnen. Op de rechter foto zie je de westwijzer in het midden. Voor het zomerhalfjaar dient het onderste hoekpunt van de schaduwgever als index, in het winterhalfjaar de bovenhoek.
Op het schuine vlak dat aan de noordzijde schuin naar boven is gericht, komt een wijdingskruisje voor. Dit staaft het vermoeden dat de zonnewijzer ooit voor een klooster gemaakt is.

Als je dit imposante object bekijkt, ben je al gauw geneigd te denken dat sommige vlakjes voor spek en bonen meedoen. Maar dat is onjuist; zelfs het vlakje dat aan de noordzijde schuin naar beneden is gericht, vangt in het zomerhalfjaar zonlicht. Immers, zolang de zon ten noorden van de evenaar staat, komt hij noordelijk van het oosten op en gaat hij noordelijk van het westen onder. Hij beschijnt dit vlakje dus 's morgens tot 6 uur en 's avonds vanaf 18 uur (zonnetijd). Op de langste dag is de zon op deze breedte 16½ uur op en wijst dit nederige vlakje dus gedurende maar liefst 4½ uur de juiste tijd! Dit alles in het ideale geval dat de zonnewijzer vrij zicht rondom heeft tot aan de horizon. In deze tuin is dat echter bij lange na niet zo.

Code Sup: Horn 2
Ligging: 51.2° NB, 5.9° OL

Een vergelijkbare zonnewijzer staat in de tuin van het klooster op Mont Sainte-Odile, dichtbij Straatsburg. Deze stamt uit begin 18e eeuw en is oorspronkelijk ook voor een klooster gemaakt. Ook hier is het materiaal rode zandsteen. Hij draagt een ornament op het bovenvlak en heeft dus 'maar' 24 zonnewijzertjes.

Rohr schrijft er uitgebreid over en geeft ook een uitslag-tekening. Alle vlakjes geven een andere tijd aan, hetzij van een bepaalde streek, hetzij in een andere urentelling. Bij de zonnewijzer in Horn lijkt dit niet het geval te zijn.

Sainte Odile (ca. 660-720) is de beschermheilige van de Elzas. Zij stichtte het kloostercomplex, dat nog steeds een bedevaartsoord is, al is het dan nu een hotel voor liefhebbers van rust en gezonde berglucht.

Websites:

• van Thomas Zundel over Sainte Odile (Frans)
• over Mont Sainte Odile (Frans)

Een ander vergelijkbaar object staat in Coppenbrügge (onder Hannover). Het bijzondere is dat het een achtste slag gekanteld is ten opzichte van de bovengenoemden. Hierdoor raken sommige vierkante vlakjes ruitvormig georiënteerd. Volgens de DGC-catalogus stamt deze zonnewijzer uit de 17e eeuw. Hij meldt ook een aantal van 25 zonnewijzertjes. Maar zo te zien draagt het driehoekje onderaan geen stijltje.

Ligging: 52.1° NB, 9.5° OL