Equatoriale zonnewijzers
Henry Moore, IBM (La Hulpe) en Adler (Chicago)
Bij het Opleidingscentrum van IBM in La Hulpe, ca. 15 km zuidoost van Brussel, staat deze grote bronzen zonnewijzer, gemaakt door de beeldhouwer Henry Moore. De diameter is 3.6 meter. De twee halve cirkels hebben een driehoekige doorsnee, waarbij de equatoriale cirkelboog een platte zijde naar binnen heeft en de verticale boog een scherpe zijde. Een heel geraffineerd detail, dat wat mij betreft nu juist het verschil uitmaakt tussen het ontwerp van een ingenieur en van een kunstenaar. Prachtig!
De platte kant draagt de tijdschaal, van 6 tot 6 (18) uur plaatselijke tijd, verdeeld in intervallen van 5 minuten. De poolstijl is 24 mm dik. Vanuit de tijdschaal beslaat deze een hoek van 0.76°. Dat is voldoende om de zon (diameter 0.5°) af te dekken en een duidelijke schaduw te geven. Je ziet dat op de foto hieronder.
De zonnewijzer is door Moore vervaardigd in opdracht van Sir Gavin Astor, eigenaar van de Londense Times, en stond voor het gebouw van de krant. De afbeelding hierboven, die het omslag siert van het boek Sundials door Frank Cousins (John Baker, 1969), toont de zonnewijzer daar. Later trok de onderneming uit de stad weg en werd het gebouw gesloopt. Hoe en wanneer de zonnewijzer in België belandde, heb ik nog niet kunnen achterhalen.
Het breedteverschil tussen Londen en Brussel is minder dan een graad. De zonnewijzer zal het op zijn nieuwe plek dus ook goed doen.
Cousins geeft op p. 141 de geschiedenis van dit ontwerp weer. De architecten Llewelyn-Davies en John Weeks ontwierpen de nieuwbouw voor de krant, en in samenwerking met dr. Ward ook de zonnewijzer. Moore verfijnde de vormgeving en maakte in 1965 een model van ca. 50 cm diameter. Cousins' boek geeft daar ook een foto van (p. 142). Er werden er 21 gegoten in brons. Eén exemplaar is in het bezit van het Henry Moore Museum in Much Hadham (zo'n 30 km boven Londen).
Oorspronkelijke ligging: 51.5° NB, 0.1° WL
Huidige ligging: 50.7° NB, 4.5° OL
Ontwerp: Henry Moore
Inwijding: november 1967
Moore verkocht zijn eigen kopie van de zonnewijzer aan het Adler Planetarium in Chicago in 1980. Deze werd overigens pas na de verkoop gegoten, zodat de plaats van de voet aangepast kon worden aan de breedtegraad van Chicago, zo'n 10° zuidelijker dan Londen. Hij staat pontificaal voor de hoofdingang, aan de oever van Lake Michigan.
De foto komt van de website van Andreas Hänel.
Ligging: 41.8° NB, 87.6° WL
Ontwerp: Henry Moore
Inwijding: mei 1980
Mevr. Anita Feldman Bennet van de Henry Moore Foundation en dr. Bruce Stephenson van het Adler Planetarium verschaften mij informatie die ik in deze pagina kon verwerken, waarvoor mijn dank.
Ik las een kras geval van plagiaat in het NASS Compendium van juni 2002.
Volgens de toelichting bij de foto staat de zonnewijzer in de haven van Grand Haven, Michigan (USA) en is ruim 2 meter hoog. Volgens de inscriptie is hij gemaakt door medewerkers van de Grand Haven Brass Foundry (bronsgieterij) in 1985. De uurschaal loopt van 8 tot 7 (19) uur, met 1.45 in het midden. Daarmee worden de zomertijd en de tijdzone in rekening gebracht.
De zonnewijzer is dus ongeveer half zo groot als het origineel van Henry Moore, wijst kloktijd in plaats van zonnetijd en heeft een minder elegante voet.
Andere zonnewijzers van beroemde kunstenaars: