Verticale zonnewijzers

Tuin van het Prinsenhof, Groningen

De zonnewijzer op de tuinpoort van het Prinsenhof in Groningen is ongetwijfeld de mooiste ter wereld. Hij stamt uit 1731 en staat sinds 1953 na een aantal omzwervingen weer op zijn oorspronkelijke plaats. Daarvoor stond hij vanaf 1921 opgesteld in de tuin van het Mineralogisch-Geologisch Instituut in Groningen, waar prof. Terpstra (inderdaad, van het bekende boekje) hoogleraar was.

Dit is een west-afwijkende verticale zonnewijzer, met een knop aan de poolstijl als index.
Het centrum van de wijzerplaat bevat een aantal sets lijnen die bij de puntzonnewijzer horen, terwijl de rand de schaalverdeling heeft van de verticale wijzer. Deze gaat tot maar liefst tot 1 minuut! Deze is op de foto een beetje moeilijk te zien, maar hij zit buiten de zwart-gouden indeling in kwartieren.

Op de pilaren ter weerszijden van de poort staat in vergulde letters de gebruiksaanwijzing:

Men dient 'ter rechter' en ter linker hant' te rekenen vanuit de wijzerplaat en niet vanuit de toeschouwer, zoals duidelijk zal zijn.

Er zijn dus drie sets lijnen, die een aantal grootheden aangeven welke aan de datum gerelateerd zijn:

• de goudkleurige schaalverdeling geeft de tijdstippen van zonsopkomst en zonsondergang aan, alsmede hun verschil, de daglengte; dit zijn dus de gebruikelijke datumlijnen, maar met andere waarden erbij;
• de rode schaalverdeling geeft de 'Babylonische uren' aan, d.w.z. de tijd sinds zonsopkomst;
• de zwarte schaalverdeling geeft de tijd aan tot zonsondergang, alsmede de 'Italiaanse uren', dat is de tijd sinds de vorige zonsondergang.

Het opschrift luidt:
    Tempus praeteritum nihil, futurum incertum,
    praesens instabile, cave ne perdas hoc tuum.
Oftewel:
    De verleden tijd is niets, de toekomstige onzeker,
    de tegenwoordige onstandvastig, pas op dat gij deze van u niet verliest.
(Vert. Ad van Holten)

Rechts onder, in de cartouche, zijn enkele gnomonische parameters vermeld, zoals de west-afwijking van de zonnewijzer (27° 49'), alsmede de makers: J(an) Doornbusch en G(errit) Cramer (ook wel Cremer genoemd, dezelfde van de zonnewijzer op de Martinitoren).

De zonnewijzer is aangebracht boven de binnenkant van de poort. De tuinmuur is hoog en afwerend; vanaf de Turfsingel kun je niet vermoeden dat daar zo'n uniek kunstwerk schuilgaat. Op de achtergrond de Martinitoren.

Met het bezoek aan deze tuin sloot de Zonnewijzerkring haar excursie op 19 juni 1999 naar Groningen af.

Code ZiN en Sup: Groningen 4
Ligging: 53.2° NB, 6.6° OL
Ontwerp: J. Doornbusch & G. Cramer
Inwijding: 1731

Het Prinsenhof vindt zijn oorsprong in een fraterhuis van de 'broeders des gemenen levens', begin 15e eeuw. Later werd het bisschoppelijk en stadhouderlijk paleis. De huidige naam stamt uit de tijd dat Prins Maurits er zetelde. Nu huisvest het de kantoren en studio's van Radio TV Noord.
De tuin is teruggebracht in zijn 17e eeuwse vorm en bevat een berceau, een rozentuin, een kruidentuin en 's zomers een theeschenkerij. Buxus-haagjes vormen de letters 'A' van Albertine Agnes en 'W' van Willem Frederik, stadhouder.