Zonnewijzerpark Genk
7. Bifilaire zonnewijzer
met maanwijzer (R.I.C. Quadrant)
De basis van dit object is een klassieke horizontale poolstijl-zonnewijzer, vergelijkbaar met de horizontale zonnewijzer (nr. 2). De ambachtelijke robuustheid daar contrasteert fraai met de verfijnde high-tech vormgeving hier. De royale, ellipsvormige wijzerplaat meet 100 bij 86 cm. Door het toegepaste materiaal en techniek konden zonder bezwaar tijdlijnen per kwartier getrokken worden. Deze betreffen de ware zonnetijd, aangegeven met Romeinse cijfers.
De datum wordt echter niet gewezen door de schaduw van een vast punt (bijv. de top van de poolstijl), maar door het punt waar de schaduwen van twee kruisende lijnen elkaar snijden. Dat is het principe van de kruisdraad- of bifilaire zonnewijzer. De twee kruisende lijnen zijn hier de poolstijl (de voorkant van de schuine gnomon) en de lijn gevormd door de ketting.
Zou bij een horizontale puntzonnewijzer de datumlijn voor de equinoxen recht zijn, zoals bij de horizontale zonnewijzer (nr. 2), hier loopt hij met een lichte kromming. De datumlijnen zijn getrokken per dierenriem-maand. Naast de datum is het verschil vermeld met de West-Europese tijd (Greenwich Mean Time). Deze verrekent zowel het verschil in geografische lengte als de tijdsvereffening.
Rond de poolstijl is een maanwijzer geconstrueerd, waarmee ook 's nachts bij heldere maan de tijd afgelezen kan worden. De wijzerplaat draagt het jaartal 1998, het gestileerde wapen van Genk, de geografische coördinaten en het motto "Aspice, prospice, respice et vale", oftewel: "Kijk, kijk vooruit, kijk terug en vaarwel!"
Mijn commentaar: Dit is inderdaad een zeer curieuze zonnewijzer!
Om te beginnen is de informatie nergens zo summier als hier, zowel op het bordje als in de brochure. En dat terwijl veel wandelaars, komend vanuit het Molenvijverpark, deze zonnewijzer als eerste aantreffen. Vele vragen rijzen dan ook:
December 2001. Het R.I.C. raadsel is door Mr. Soler opgelost: het betekent Right Inclined - Catenary, een eigen afkorting voor de twee schaduwgevers. De ene is recht en hellend (right, inclined), de andere een kettinglijn (catenary).
Dan is er het probleem van de ketting. Die is de achilleshiel van dit object.
De foto bovenaan deze pagina geeft de situatie weer tijdens de officiële opening op 19 maart 2000. De ketting kruist hier de poolstijl niet, maar raakt deze juist op de top. Toch een snijpunt?
Toen wij het Zonnewijzerpark in juli 1998 bezochten, een maand na de officiële start van het project, maakte ik de linker foto hieronder: geen ketting te zien. En zo staat hij ook in de brochure. Op de rechter foto heeft een goede ziel zo te zien zijn schoenveter afgestaan om de kruisdraad te 'restaureren' . Of is het lijntje toch gewoon in het tekenprogramma toegevoegd?
 |
 |
Wanneer de rechter foto gemaakt is, weet ik niet; hij komt van de website van de Zonnewijzerkring Vlaanderen. Daar trof ik ook onderstaande foto aan, gemaakt bij de start van het project op 20 juni 1998. Daar zien we dat de ketting duidelijk onder de poolstijl doorloopt. En zo hoort hij ook, vindt ontwerper Rafael Soler (links, met boek).
De toelichting bij het ontwerp uit 1998 beschrijft precies hoe de ketting moet hangen: het laagste punt op 70 mm boven de wijzerplaat, recht onder de punt van de poolstijl. In juli 2000 klopte het eindelijk weer. Voor hoelang?
De kettinglijn (Engels: catenary curve) is een heel interessante wiskundige functie. Hij is in 1691 ontdekt door Johann Bernoulli, die tien jaar hoogleraar aan de Universiteit van Groningen is geweest.
En ook op z'n kop, zoals bij de Gateway Arch in St. Louis, boeit hij...
Maar in relatie tot deze zonnewijzer zie ik de zin van de ketting niet in. Een bifilaire zonnewijzer wordt interessant als hij een verrassend resultaat geeft. Enkele voorbeelden:
Ook hier is de ene draad een poolstijl. Maar de andere draad voegt niets interessants toe. De datumlijnen lopen maar een klein beetje anders dan bij de horizontale zonnewijzer (nr. 2). De lijn voor de equinoxen is bijvoorbeeld net niet recht meer, wat ik geen winst vind.
Waarom is bij de datumlijnen eigenlijk het verschil met de Engelse wintertijd aangegeven, en niet met de lokale kloktijd (zomer- of wintertijd, afhankelijk van de maand)? Dan kan de bezoeker tenminste nog een relatie met zijn horloge leggen.
De maanwijzer ziet er wat ingewikkeld uit, maar moeilijk is het aflezen niet. Als er tenminste voldoende maanlicht is...
